top of page

PowstaƄcy Listopadowi z terenu dawnej parafii Borkowice w ƛwietle dokumentów metrykalnych

niedziela, 8 listopada 2020          

Autor: Marek Dumin

​

Powstanie Listopadowe wybuchƂo w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku. Niemal od początku jego trwania, dowództwo polskiego zrywu niepodlegƂoƛciowego, wymierzonego przeciwko caratowi zastanawiaƂo się w jaki sposób rozwijać liczebnoƛć szeregów powstaƄczych, gdyĆŒ zdawano sobie sprawę z tego, ĆŒe przeciwnik dysponuje potÄ™ĆŒną armią, która liczyƂa 86 tysięcy ĆŒoƂnierzy pod dowództwem gen. Dybicza. SiƂy wojskowe Królestwa Kongresowego w momencie wybuchu powstania liczyƂy okoƂo 30 tysięcy dobrze wyszkolonych ĆŒoƂnierzy i oficerów, których znaczna częƛć, byƂa zaprawiona w bojach w czasach epoki napoleoƄskiej. Stanowili oni solidny fundament do rozbudowy siƂy zbrojnej wojsk powstaƄczych, które z czasem rozrosƂy się do 60 tysięcy ĆŒoƂnierzy.

Rekrutacja do wojsk powstaƄczych przybraƂa na sile zwƂaszcza po tym jak Sejm Królestwa Polskiego, obradujący w dniu 25 stycznia 1831 roku, zdetronizowaƂ cara MikoƂaja I. OdbyƂo się to na wniosek posƂa z powiatu szydƂowieckiego – Romana SoƂtyka – ówczesnego wƂaƛciciela dóbr Chlewiska.

Hrabia Roman SoƂtyk to postać, o której warto wspomnieć w niniejszym opracowaniu. UrodziƂ się 29 lutego 1790 roku w Warszawie. ByƂ synem StanisƂawa SoƂtyka i Karoliny z Sapiehów. W 1801 roku jego ojciec nabyƂ majątek Chlewiska od rodziny PotkaƄskich. Roman jako mƂodzieniec wyjechaƂ do ParyĆŒa, gdzie ukoƄczyƂ politechnikę. W 1807 roku rozpocząƂ sƂuĆŒbę wojskową w Armii Księstwa Warszawskiego. WziąƂ udziaƂ w wojnie z Austrią w 1809 roku, jako dowódca kompani w stopniu kapitana artylerii konnej. WykazaƂ się duĆŒym męstwem i talentem dowódczym w bitwach pod Kockiem, Sandomierzem, a takĆŒe w czasie walk o Zamoƛć. W 1810 roku awansowany do stopnia podpuƂkownika artylerii, zaƛ dwa lata póĆșniej zostaƂ adiutantem generaƂa MichaƂa Sokolnickiego. BraƂ udziaƂ w wyprawie Napoleona na Moskwę. WalczyƂ pod SmoleƄskiem i MoĆŒajskiem. W paĆșdzierniku 1813 roku dostaƂ się do niewoli rosyjskiej w czasie bitwy pod Lipskiem. Gdy odzyskaƂ wolnoƛć, powróciƂ do Królestwa Polskiego i wstąpiƂ do armii. W 1816 roku zƂoĆŒyƂ dymisję. Jego dalsze dziaƂania skupiƂy się na rozbudowie przemysƂu metalurgicznego w dobrach rodzinnych. Wspólnie z ojcem StanisƂawem zakƂadali nowe manufaktury ĆŒelazne i ulepszali dotychczas istniejące. Dobra Chlewiska, którymi Roman wƂadaƂ w latach 20-tych i na początku 30-tych XIX wieku byƂy bardzo dobrze uprzemysƂowione. Trzon dóbr stanowiƂy ludne wsie: Chlewiska, PawƂów, SkƂoby, ZaƂawa, Cukrówka i Wola Zagrodnia. W ich pobliĆŒu istniaƂy wielkie piece hutnicze w Aleksandrowie i Stefankowie oraz fryszerki w Koszorowie, StanisƂawowie i Nadolnej. Fryszerka znajdowaƂa się takĆŒe w nowopowstaƂej osadzie zaƂoĆŒonej koƂo PawƂowa okoƂo 1807 roku i na czeƛć Romana SoƂtyka nazwanej Romanów. W skƂad dóbr Chlewiska wchodziƂy takĆŒe miejscowoƛci naleĆŒÄ…ce dziƛ do gminy Borkowice, takie jak Smagów z Goworkiem, Kochanów i Rusinów, gdzie znajdowaƂy się kolejne fryszerki. W dobrach SoƂtyków byƂy takĆŒe miejscowoƛci wchodzące w skƂad dawnej parafii Borkowice, takie jak Hucisko Chlewickie i zaƂoĆŒona na pniu osada leƛna zwana Rudków, gdzie hrabia SoƂtyk osiedliƂ górników i kurzaczy, potrzebnych do pracy w kopalniach rudy ĆŒelaza i przy produkcji węgla drzewnego. Pierwsza wzmianka o Rudkowie pochodzi z 1828 roku i znajduje się w księdze chrztów parafii Borkowice[1]. W tej samej parafii znajdowaƂa się wówczas wieƛ JabƂonica, w której SoƂtykowie w roku 1824 uruchomili pierwszą w Królestwie Polskim walcownię blachy. SkƂad dóbr Chlewiska uzupeƂniaƂy puszczaƄskie wsie będące oƛrodkami węglarstwa, takie jak: Huta, Budki, Majdanki, Borki, Leszczyny oraz SoƂtyków.

Niska JabƂonica (gmina Borkowice) – mƂyn wodny na rzece JabƂonicy. W 1824 roku w pobliĆŒu tego miejsca StanisƂaw i Roman SoƂtykowie zaƂoĆŒyli pierwszą     w Królestwie Polskim walcownię blach. Foto Marek Dumin kwiecieƄ 2016 r.

W latach 20-tych XIX wieku hrabia Roman SoƂtyk zaangaĆŒowaƂ się w dziaƂalnoƛć polityczną i patriotyczną. NawiązaƂ kontakty z utworzonym przez Waleriana ƁukasiƄskiego Towarzystwem Patriotycznym, którego celem byƂa walka o niepodlegƂoƛć. W organizacji tej sprawowaƂ funkcję prezesa komitetu centralnego.           Od 1825 roku zostaƂ wybrany na posƂa na sejm z terenu powiatu szydƂowieckiego. W 1826 roku zostaƂ przez wƂadze carskie uwięziony za swoją dziaƂalnoƛć konspiracyjną, jednak niebawem uwolniono go z powodu braku dowodów winy. Roman SoƂtyk byƂ zwolennikiem przeprowadzenia reformy uwƂaszczeniowej                i większego zaangaĆŒowania chƂopów w sprawę odzyskania niepodlegƂoƛci. W 1829 roku wniósƂ do sejmu projekt ustawy zakƂadającej uwƂaszczenie wszystkich chƂopów za odszkodowaniem dziedziców. Projekt nie uzyskaƂ jednak aprobaty większoƛci posƂów.

W 1830 roku Roman SoƂtyk sprawowaƂ funkcję wiceprezesa Towarzystwa Patriotycznego. Z chwilą wybuchu Powstania Listopadowego zgƂosiƂ się do sƂuĆŒby i zostaƂ mianowany regimentarzem województw zawiƛlaƄskich. Do jego obowiązków naleĆŒaƂo organizowanie regularnej armii oraz ruchomej gwardii narodowej. Jako artylerzysta widziaƂ problemy ĆŒoƂnierzy tej formacji wojskowej, związane z niedoborem dziaƂ i armat. Z jego inicjatywy od 26 maja do 1 sierpnia 1831 roku                 w zakƂadach majątku Chlewiska odlano dla powstaƄców 4 dziaƂa duĆŒego wagomiaru. DziaƂalnoƛć tę kontynuowano na duĆŒÄ… skalę o czym ƛwiadczy następujące zdarzenie, mianowicie w 1832 roku rosyjski pƂk Dietrich przybyƂy w celu konfiskaty dóbr w ramach represji za patriotyczną postawę rodziny SoƂtyków zastaƂ na skƂadzie 998 centnarów (okoƂo 65 ton) gotowych luf armatnich i 2 kloce jeszcze nie odwiercone[2]. W czasie oblÄ™ĆŒenia Warszawy Roman SoƂtyk zostaƂ mianowany generaƂem i dowódcą artylerii waƂowej. ByƂ zwolennikiem bezwzględnej obrony miasta. Po upadku stolicy wycofaƂ się z resztą wojsk w PƂockie. Następnie udaƂ się     z misją dyplomatyczną do Francji i Anglii. Skazany zaocznie na karę ƛmierci przez wƂadze carskie oraz konfiskatę majątku za udziaƂ w powstaniu, do Polski juĆŒ nigdy nie powróciƂ. ZmarƂ na emigracji w podparyskim Saint-Germain-en-Laye dnia 24 paĆșdziernika 1843 roku. . Roman SoƂtyk w trakcie swej kariery wojskowej zostaƂ odznaczony KrzyĆŒem Virtutti Militari i Legią Honorową.

Fragment Księgi Pamiątkowej wydanej we Lwowie w 1881 roku z okazji 50 rocznicy Powstania Listopadowego.

Hrabia Roman SoƂtyk w 1832 roku.  ĆčródƂo: www.babica.czudec.pl

Po wybuchu Powstania Listopadowego w pierwszym rzędzie wcielano do wojska dawnych ĆŒoƂnierzy napoleoƄskich, zarówno z warstwy chƂopskiej jak i zuboĆŒaƂej szlachty. Niniejsze opracowanie przedstawia wykaz osób wziętych do wojska z obszaru dawnej parafii Borkowice. Podstawowym ĆșródƂem informacji będzie tutaj księga chrztów parafii Borkowice za 1831 rok. NaleĆŒy jednak podkreƛlić, ĆŒe nie jest to peƂny spis osób wcielonych do wojsk powstaƄczych z tego obszaru, a jedynie ich nieokreƛlony, zapewne niewielki procent, bowiem spis dotyczy jedynie tych osób, których ĆŒony urodziƂy dzieci w 1831 roku.

Do spisania aktu chrztu zazwyczaj zgƂaszaƂ się ojciec dziecka, wraz z dwoma peƂnoletnimi ƛwiadkami. Akt spisywaƂ ksiądz proboszcz (w Borkowicach byƂ nim wówczas ks. Szymon JaƂowiecki) w kancelarii parafialnej. JeĆŒeli z jakichƛ powodów ojciec dziecka nie mógƂ stawić się do sporządzenia aktu, robiƂa to za niego akuszerka – zazwyczaj starsza, doƛwiadczona kobieta, która odebraƂa poród. Akuszerka zobowiązana byƂa takĆŒe do przedstawienia powodów nieobecnoƛci ojca dziecka. MogƂa to być choroba lub przedwczesna ƛmierć ojca, wyjƛcie za zarobkiem, czasami bywaƂo ĆŒe ojciec dziecka byƂ nieznany. W przypadku parafii Borkowice najczęstszą przyczyną absencji ojca dziecka zgƂaszaną przez akuszerki w roku 1831, byƂo to ĆŒe zostaƂ on wzięty do wojska.

Pierwszy przypadek nieobecnoƛci ojca z powodu jego sƂuĆŒby wojskowej odnotowano juĆŒ 21 lutego, ostatni zaƛ 6 paĆșdziernika 1831 roku. PoniĆŒej przedstawiam chronologiczną listę ĆŒoƂnierzy walczących w Powstaniu Listopadowym, pochodzących z ternu dawnej parafii Borkowice:

  1. MikoƂaj Grygiel Borkowice
    Akt chrztu nr 33/1831 spisany 21 lutego. 20 lutego 1831 roku w Borkowicach, w domu pod nr 2 urodziƂa się Anastazja, córka Marianny z Sikorów lat 40 mającej   i MikoƂaja Grygla lat 44 mającego, parobka wziętego do woyska. Akuszerka – Agnieszka Bąkowa lat 30, obecna przy poƂogu.

  2. Walenty Adamczyk Wola Kuraszowa
    Akt chrztu nr 35/1831 spisany 22 lutego. 22 lutego 1831 roku w Woli Kuraszowej, w domu pod nr 4 urodziƂa się Anastazja, córka Zofii ze Stolarskich lat 30 mającej i Walentego Adamczyka lat 45 mającego, wziętego do woyska. Akuszerka Katarzyna Madejowa lat 60, obecna przy poƂogu.

  3. Gabriel Giermak Borkowice
    Akt chrztu nr 65/1831 spisany 24 kwietnia. 23 kwietnia 1831 roku w Borkowicach, w domu pod nr 13 urodziƂ się Józef syn Marianny z Siudków lat 27 mającej       i Gabriela Giermaka lat 28 mającego, wziętego do woyska. Akuszerka – Antonina PodsiadƂa lat 30, obecna przy poƂogu.

  4. Marcin ƚlusarczyk WymysƂów
    Akt chrztu nr 66/1831 spisany 2 maja. 1 maja 1831 roku w WymysƂowie, w domu pod nr 5 urodziƂa się Domicella córka Franciszki z OsiƄskich lat 30 mającej        i Marcina ƚlusarczyka lat 40 mającego, wziętego do woyska. Akuszerka – Julianna Buczkowa lat 60, obecna przy poƂogu.

  5. Franciszek Litwinkiewicz Ekonom Politów
    Akt chrztu nr 67/1831 spisany 6 maja. 1 maja 1831 roku w Politowie, w domu pod nr 1 urodziƂ się StanisƂaw Jan syn Marianny ze SzczepaƄskich – ekonomowej  z Politowa i Franciszka Litwinkiewicza lat 26 mającego, zaciągniętego do woyska Polskiego. Akuszerka – Marianna Majowa lat 70, obecna przy poƂogu.

  6. Tomasz KaroliƄski Borkowice
    Akt chrztu nr 82/1831 spisany 12 czerwca. 11 czerwca 1831 roku w Borkowicach, w domu pod nr 15 urodziƂ się Antoni syn Teresy KaroliƄskiej lat 30 mającej       i Tomasza KaroliƄskiego lat 45 mającego, wziętego do woyska. Akuszerka – Józefa Sionkowa lat 70, obecna przy poƂogu.

  7. Augustyn SykuƂa Borkowice
    Akt chrztu nr 94/1831 spisany 15 lipca. 14 lipca 1831 roku w Borkowicach, w domu pod nr 24 urodziƂ się Jan syn Cecylii z Zawadzkich lat 27 mającej i Augustyna SykuƂy lat 30 mającego, wziętego do woyska. Akuszerka – Marianna Stępniowa, wdowa lat 57, obecna przy poƂogu.

  8. Jakub ƚlązakiewicz Ruski Bród
    Akt chrztu nr 109/1831 spisany 25 sierpnia. 25 sierpnia 1831 roku w Ruskim Brodzie, w domu pod nr 8 urodziƂ się Ludwik syn Katarzyny z Bieleckich i Jakuba ƚlęzakiewicza, wziętego do woyska. Akuszerka – Agnieszka Koniowa, wdowa lat 66, obecna przy poƂogu.

  9. Józef ZióƂek Wydrzyn
    Akt chrztu nr 110/1831 spisany 26 sierpnia. 25 sierpnia 1831 roku w Wydrzynie, w domu pod nr 9 urodziƂ się Jan syn Katarzyny z Dąbrowskich lat 22 liczącej      i Józefa ZióƂka lat 26 mającego, wziętego do woyska. Akuszerka – Marianna Pakoszowa lat 70, obecna przy poƂogu.

  10. Józef WeƂpa Ruszkowice
    Akt chrztu nr 122/1831 spisany 23 wrzeƛnia. 21 wrzeƛnia 1831 roku w Ruszkowicach, w domu pod nr 20 urodziƂa się Tekla córka Jadwigi WeƂpiney lat 25 liczącej i Józefa WeƂpy lat 32 mającego, wziętego do woyska. Akuszerka – Marianna Sionkowa, wdowa lat 60, obecna przy poƂogu.

  11. Franciszek Granecki WymysƂów
    Akt chrztu nr 124/1831 spisany 28 wrzeƛnia. 28 wrzeƛnia 1831 roku w WymysƂowie, w domu pod nr 3 urodziƂ się MichaƂ syn Katarzyny z Bieleckich lat 26 liczącej i Franciszka Graneckiego, wziętego do woyska. Akuszerka – Marianna Drapczykowa, wƂoƛcianka z Krasney Góry lat 30, obecna przy poƂogu.

  12. Piotr Fidos Bolęcin
    Akt chrztu nr 126/1831 spisany 4 paĆșdziernika. 3 paĆșdziernika 1831 roku w Bolęcinie, w domu pod nr 6 urodziƂ się Franciszek syn Marianny z RassaƂów lat 40 mającej i Piotra Fidosa, wƂoƛcianina lat 30 mającego, który pojechaƂ z ĆŒoƂnierzami. Akuszerka – MaƂgorzata Naydzikowa, wƂoƛcianka z Bolęcina lat 55, obecna przy poƂogu.

  13. Jakub Krzewski Bryzgów (szlachta)
    Akt chrztu nr 128/1831 spisany 6 paĆșdziernika. 5 paĆșdziernika 1831 roku w Bryzgowie, w domu pod nr 8 urodziƂ się Józef Antoni syn Wiktorii z Olszewskich lat 22 mającej i Jakuba Krzewskiego, lat 25 mającego, wziętego do woyska. Akuszerka – Justyna Wojciechowska, wƂoƛcianka lat 50, obecna przy poƂogu.

Akt chrztu nr 35/1831 22 luty 1831 urodziƂa się Anastazja, córka Walentego Adamczyka z Woli (Kuraszowej), wziętego do wojska

Akt nr 67/1831 6 maja ochrzczono StanisƂawa – syna Franciszka Litwinkiewicza – ekonoma z Politowa – zaciągniętego do wojska Polskiego

Akt nr 126/1831 4 paĆșdziernika ochrzczono Franciszka, syna Piotra Fidosa z Bolęcina, który pojechaƂ z ĆŒoƂnierzami

owyĆŒsze dane wskazują na szeroko zakrojoną akcję rekrutacyjną prowadzoną na terenie parafii Borkowice w czasie Powstania Listopadowego.                    Na 13 odnotowanych w dokumentach ĆŒoƂnierzy, 11 pochodziƂo z warstwy chƂopskiej. Jakub Krzewski[3] z Bryzgowa i Franciszek Litwinkiewicz – ekonom        z Politowa reprezentowali przedstawicieli dworu. W początkowym okresie rekrutacji wcielano do powstania dawnych ĆŒoƂnierzy napoleoƄskich, o czym ƛwiadczy wiek powyĆŒej 40 lat (Grygiel, Adamczyk, ƚlusarczyk, KaroliƄski). Tomasz KaroliƄski pochodzący z Przysuchy, byƂ doƛwiadczonym ĆŒoƂnierzem, braƂ udziaƂ w wyprawie Napoleona na Moskwę w 1812 roku, walczyƂ w bitwie pod SmoleƄskiem, co odnotowano w ĆșródƂach[4].

W wyniku rozwoju wojennych wydarzeƄ sięgano po coraz mƂodszych rekrutów, by uzupeƂnić powstaƄcze oddziaƂy. Najwięcej osób biorących udziaƂ                w powstaniu byƂo mieszkaƄcami Borkowic (4 osoby), dwie osoby pochodziƂy z WymysƂowa, resztę stanowili przedstawiciele niemal większoƛci wiosek            w parafii Borkowice, co ƛwiadczy o dobrze zorganizowanej akcji rekrutacyjnej na tym terytorium. Powtórzę jeszcze raz, ĆŒe prezentowane osoby stanowią zapewne nieduĆŒy procent tych, którzy poszli do powstania z interesującego nas obszaru. Warto odnotować, ĆŒe we wczeƛniejszych latach w kilku wioskach parafii Borkowice odnotowano obecnoƛć niektórych jednostek piechoty Królestwa Polskiego, takich jak 3 czy 7 puƂk piechoty liniowej. MogƂo mieć to wpƂyw na akcję rekrutacyjną, bowiem wojskowi w czasie kilkutygodniowego, czasem kilkumiesięcznego kwaterowania w naszej okolicy zdÄ…ĆŒyli doƛć dobrze poznać miejscową ludnoƛć, wƂaƛcicieli ziemskich, nastroje spoƂeczne panujące na tym terenie, a w dalszej perspektywie moĆŒliwoƛci rekrutacyjne w razie wybuchu powstania. Jak się bowiem okazuje, parafia Borkowice zdecydowanie przoduje wƛród okolicznych okręgów koƛcielnych w iloƛci odnotowanych przypadków wstąpienia do szeregów powstania 1830-1831. PrzejrzaƂem akta chrztów za 1831 rok, we wszystkich sąsiednich parafiach. Oto peƂna lista znalezionych przeze mnie powstaƄców:

​

Parafia Przysucha – 6 powstaƄców

  1. Akt nr 14/1831 Walenty Bartodziejski lat 42 – Janów

  2. Akt nr 62/31 Piotr Abrahamowicz lat 26 – Przysucha

  3. Akt nr 83/31 Jan Cieƛlakowski lat 30 – Przysucha

  4. Akt nr 85/31 Konstanty BƂaĆŒejowski 27 lat – MƂyny (szewc)

  5. Akt nr 86/31 Marcin SoƂtys lat 25 – KozƂowiec

  6. Akt nr 97/31 Jan WardyƄski lat 21 – Przysucha – jako ƛwiadek, podporucznik WP

Parafia Skrzynno – 2 powstaƄców

  1. Akt nr 22/31 Wincenty Czerwicki lat 24 – Sokolniki Suche

  2. Akt nr 42/31 Tomasz GaƂecki 33 lata – KamieƄ MaƂy

Parafia Wieniawa 1 powstaniec

  1. Akt nr 14/31 Ferdynand Goiot – Wieniawa, Kapitan Wojsk Polskich na teraz w szeregach odradzającej się ojczyzny.

Parafia Wysoka 3 powstaƄców

  1. Akt nr 2/1831 Antoni Wolski 32 lata – prawdopodobnie z OstaƂówka, Porucznik Wojsk Polskich ƛwiadek w akcie chrztu Saturnina Piaseckiego, syna Erazma, dziedzica wsi Sulistrowice

  2. Akt nr 35/1831 chrzest Józefy BronisƂawy Wolskiej, córki Anny z Krótkiewskich, wdowy po Józefie Wolskim, byƂym Kapitanie Gwardii Ruchomej, Plackomendancie Miasta Polowego SzydƂowiec, Possesorze dóbr rządowych Zdziechów.

  3. Akt nr 65/31 Jędrzej Pękala lat 30 wojskowy Bąków, byƂ przy spisaniu aktu

Parafia Smogorzów – 1 powstaniec

  1. Akt nr 27/1831 spisany 12 czerwca dotyczy chrztu Antoniny, córki Macieja Ciecierskiego ze Smogorzowa lat 27 mającego, Ć»oƂnierza Wojsk Polskich. Osobiƛcie stawiƂ się do sporządzenia aktu.

  • Parafia Chlewiska – brak informacji o powstaƄcach

  • Parafia SkrzyƄsko – brak informacji o powstaƄcach

  • Parafia OdrowÄ…ĆŒ – brak informacji o powstaƄcach

  • Parafia Gowarczów – brak informacji o powstaƄcach

  • Parafia Gielniów – brak informacji o powstaƄcach

Księga chrztów parafii Borkowice za 1831 rok skƂada się ze 150 aktów chrztów, spisanych przez ks. prob. Szymona JaƂowieckiego. W tej liczbie znalazƂo się 13 potwierdzonych przypadków, kiedy ojciec dziecka nie stawiƂ się do spisania aktu chrztu z powodu pójƛcia do wojska. Teraz przyjrzyjmy się jak wyglądaƂa podobna statystyka w sąsiednich parafiach:

​

  • Przysucha – 100 aktów chrztów – 6 przypadków sƂuĆŒby wojskowej

  • Skrzynno – 53 akty – 2 przypadki sƂuĆŒby wojskowej

  • Wieniawa – 52 akty – 1 przypadek sƂuĆŒby wojskowej

  • Wysoka – 87 aktów – 3 przypadki sƂuĆŒby wojskowej

  • Smogorzów – 49 aktów – 1 przypadek sƂuĆŒby wojskowej

  • Chlewiska – 123 akty – 0 przypadków sƂuĆŒby wojskowej

  • SkrzyƄsko – 75 aktów – 0 przypadków sƂuĆŒby wojskowej

  • OdrowÄ…ĆŒ – 293 akty – 0 przypadków sƂuĆŒby wojskowej

  • Gowarczów – 147 aktów – 0 –przypadków sƂuĆŒby wojskowej

  • Gielniów – 54 akty – 0 przypadków sƂuĆŒby wojskowej

Z powyĆŒszych danych wynika ĆŒe parafia Borkowice zarówno iloƛciowo, jak i w przeliczeniu procentowym zdecydowanie przoduje w odnotowanych przypadkach sƂuĆŒby wojskowej. Zastanawiający jest brak wpisów dotyczących sƂuĆŒby wojskowej w porównywalnych do Borkowic pod względem wielkoƛciowym parafii, takich jak Chlewiska, czy Gowarczów, a zwƂaszcza OdrowÄ…ĆŒ, bowiem parafia ta w 1831 roku obejmowaƂa równieĆŒ obszar dzisiejszych parafii NiekƂaƄ oraz BliĆŒyn i byƂa w tamtym czasie zdecydowanie największą parafią spoƛród badanych przeze mnie okręgów koƛcielnych. Czytając akta chrztów tej parafii za 1831 rok, zastanawia fakt stawienia się ojca dziecka przy spisaniu dokumentu, we wszystkich 293 przypadkach, co jest rzeczą nieprawdopodobną. Być moĆŒe tamtejszy ksiądz proboszcz celowo zatajaƂ takie przypadki, aby osoby biorące udziaƂ w powstaniu nie zostaƂy objęte represjami w przypadku jego niepowodzenia, podobnie czynili ksiÄ™ĆŒa w czasach powstania styczniowego.

Istnieją dokumenty, które potwierdzają sƂuĆŒbę w Powstaniu Listopadowym, osób pochodzących z ówczesnej parafii OdrowÄ…ĆŒ. Takim ĆșródƂem jest np. Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego z 1838 roku[5]. ZostaƂy tam opublikowane personalia osób, które byƂy poszukiwane przez rodziny. ZdarzaƂo się bowiem często, ĆŒe kobieta, której mÄ…ĆŒ zostaƂ zabrany do wojska w czasie Powstania Listopadowego i dotąd nie powróciƂ, ani ĆŒadnej o sobie nie dawaƂ wiadomoƛci, mogƂa powtórnie wejƛć w związek maĆ‚ĆŒeƄski jeƛli daƂa ogƂoszenie do gazety, lub kierowaƂa sprawę do Sądu Pokoju odpowiedniego powiatu. Wyznaczony byƂ trzymiesięczny okres na pojawienie się lub ustalenie miejsca pobytu mÄ™ĆŒa. Po tym czasie mÄ…ĆŒ uwaĆŒany byƂ za zaginionego i znikƂego, zaƛ kobieta uzyskiwaƂa odpowiedni dokument potrzebny do powtórnego za mÄ…ĆŒ pójƛcia.

Takiego rozwiązania próbowaƂa Franciszka Rurarzowa – ĆŒona Wojciecha pochodzącego ze wsi NiekƂaƄ. Z tej samej miejscowoƛci pochodziƂ MikoƂaj Zarzycki – w 1830 r. wyszedƂszy do b. wojska polskiego dotąd z pobytu wiadomy nie jest. MikoƂaja Zarzyckiego poszukiwaƂa ĆŒona Zofia.

W ten sam sposób znaleĆșć mÄ™ĆŒa próbowaƂa Marianna Giermak, ĆŒona znanego nam z dokumentów metrykalnych – Gabriela Giermaka jak zapisano w 1830 r. wzięty do b. wojska polskiego [6]. Dzięki tej informacji (data roczna) wiadomo, ĆŒe rekrutacja do wojska na terenie parafii Borkowice rozpoczęƂa się krótko po wybuchu Powstania Listopadowego. Gabriel Giermak w dokumentach parafialnych jeszcze w 1846 roku uwaĆŒany byƂ za będącego w wojsku, bowiem             8 listopada 1846 roku zmarƂ jego 14-letni syn Józef, który urodziƂ się w 1831 roku (jego metrykę chrztu prezentowaƂem powyĆŒej).

image10.png

Akt ƛmierci nr 105/1846 dotyczący Józefa Giermaka – syna Gabriela, który jest w wojsku

Gabriel Giermak najprawdopodobniej polegƂ, w którejƛ z powstaƄczych bitew i spocząƂ w zbiorowej mogile, bez ustalenia toĆŒsamoƛci. ByƂy natomiast przypadki, kiedy ĆŒona poznaƂa dokƂadne losy mÄ™ĆŒa, który zmarƂ w szpitalu wojskowym. O ƛwiadectwo zejƛcia mÄ™ĆŒa wystaraƂa się Zofia Adamczykowa – ĆŒona znanego nam Walentego Adamczyka z Woli Kuraszowej. 14 lutego 1836 roku wyszƂa ona powtórnie za mÄ…ĆŒ, zaƛ w akcie ƛlubu nr 26/1836 parafii Borkowice czytamy:

…w dniu dzisiejszym zawarte zostaƂo religijne maĆ‚ĆŒeƄstwo między Antonim Adamczykiem kawalerem sƂuĆŒÄ…cym w Ninkowie, urodzonym w Grabowie               z Antoniego i Urszuli z SzymaƄskich, maĆ‚ĆŒonków Adamczyków wƂoƛcian, mającym lat dwadzieƛcia trzy, a Zofią Adamczykową, wdową po Walentym Adamczyku zmarƂym w Warszawie w szpitalu wojskowym wedƂug ƛwiadectwa wydanego umarƂ d. 15/27 lipca tysiąc osiemset trzydziestego pierwszego roku numer 576…

Akt ƛlubu nr 26/1836 pomiędzy Antonim Adamczykiem a Zofią ze Stolarskich Adamczykową, wdową po Walentym. 
Walenty i Zofia Adamczykowie to pradziadkowie autora niniejszego opracowania – Marka Dumina.

W niektórych przypadkach udaƂo się ustalić dalsze losy ĆŒoƂnierzy Powstania Listopadowego z terenu Parafii Borkowice. OkazaƂo się bowiem, ĆŒe Augustyn SykuƂa, Piotr Fidos czy Jakub ƚlęzakiewicz przeĆŒyli dziaƂania wojenne i powrócili w rodzinne strony. PoniĆŒej przedstawiam krótkie noty biograficzne uczestników Powstania Listopadowego ustalone na podstawie dokumentów metrykalnych.

  1. Adamczyk Walenty urodziƂ się okoƂo 1788 roku. ByƂ synem Mateusza i Ewy z Kwaƛniewskich. Miejsce urodzenia Walentego jest nieznane, gdyĆŒ jego rodzice przybyli do Parafii Borkowice najprawdopodobniej w latach 90-tych XVIII wieku. W 1797 roku odnotowani zostali przez księdza StanisƂawa Kostkę Wysockiego      w spisie mieszkaƄców parafii Borkowice jako mieszkaƄcy Ruszkowic. Mieszkali wtedy w domu pod nr 22, na komornym u gospodarza Marka Richtera. W 1797 roku w Ruszkowicach urodziƂ się mƂodszy brat Walentego – Bonawentura. W 1799 roku Mateusz Adamczyk wystąpiƂ w jednym z dokumentów jako grabarz            z Ruszkowic. OkoƂo 1805 roku rodzina Adamczyków przeprowadziƂa się do miejscowoƛci Wola Kuraszowa. W 1822 roku zmarƂ ojciec Walentego – Mateusz Adamczyk. W akcie jego ƛmierci zapisano, ĆŒe byƂ grabarzem. W 1824 roku Walenty Adamczyk poƛlubiƂ pannę z Rzucowa – Zofię Pogodowską vel Stolarską, córkę cieƛli – Franciszka Stolarskiego (akt ƛlubu nr 11/1824 Parafia Chlewiska). Mieszkali oni w Woli Kuraszowej oraz w Ostrówku (w 1829 r.) i mieli czworo dzieci: syna Wincentego (1825-1890), córkę Ludwikę (1827-1830), córkę Salomeę (1829 -?) i córkę Anastazję (1831-1832). Walenty początkowo wymieniony zostaƂ w metryce z 1825 roku jako górnik. PóĆșniej wraz ze swoim bratem Bonawenturą występują w dokumentach jako gwoĆșdziarze z Woli Kuraszowej. W tamtych czasach kowali specjalizujących się w ręcznym wyrobie gwoĆșdzi nazywano gwoĆșdziarzami. W początkowym okresie Powstania Listopadowego Walenty Adamczyk zostaƂ wzięty do wojska. WedƂug moich przypuszczeƄ mógƂ on mieć doƛwiadczenie wojskowe z czasów wojen napoleoƄskich, gdyĆŒ na to wskazywaƂby jego wiek (w 1831 roku liczyƂ ponad 40 lat). Jego doƛć póĆșny oĆŒenek (w 1824 roku, kiedy liczyƂ 36 lat) równieĆŒ mógƂ być spowodowany sƂuĆŒbą w wojsku. Walenty Adamczyk braƂ udziaƂ     w dziaƂaniach wojennych 1831 roku i prawdopodobnie w jednej z bitew mógƂ zostać ciÄ™ĆŒko ranny. ZmarƂ w szpitalu wojskowym w Warszawie dnia 27 lipca 1831 roku. Walenty Adamczyk jest 4x pradziadkiem autora tego opracowania Marka Dumina, bowiem syn Walentego – Wincenty miaƂ córkę Joannę (1857-1924) byƂa ona ĆŒoną Walentego Sodela z Ninkowa i matką Franciszka Sodela (1882-1945). Franciszek Sodel miaƂ córkę Cecylię (1921-1974), ĆŒonę Józefa GƂogowskiego. Józef i Cecylia GƂogowscy mieli córkę Marię (ur. 1952), ĆŒonę MieczysƂawa Dumina (rodzice autora).

  2. Fidos Piotr urodziƂ się 29 czerwca 1802 roku w miejscowoƛci Rudno. ByƂ synem Idziego Fidosa i Katarzyny z Giermaków vel Krzysiaków. 22 listopada 1830 roku poƛlubiƂ wdowę z Bolęcina – Mariannę Polak, córkę Jakuba RasaƂy (akt ƛlubu nr 28/1830). Krótko po swym ƛlubie Piotr Fidos zostaƂ wzięty do wojska i walczyƂ      w szeregach powstaƄczych w 1831 roku. 3 paĆșdziernika 1831 roku w Bolęcinie urodziƂ się jego syn Franciszek (1831-1870). Po upadku Powstania Listopadowego Piotr Fidos powróciƂ w rodzinne strony. W 1834 roku w Bolęcinie urodziƂ się jego syn Wojciech (zm. 1835). Piotr Fidos owdowiaƂ 10 lutego 1845 roku. Tego dnia zmarƂa jego ĆŒona Marianna. JuĆŒ 22 wrzeƛnia 1845 roku oĆŒeniƂ się powtórnie z wdową Marianną Dobroniową z Ruszkowic, córką StanisƂawa Podgórskiego (akt ƛlubu nr 15/1845). Dzieci Piotra i Marianny to: Antonina (1846-?) i Jan (1848-1876). Piotr Fidos zmarƂ w Ruszkowicach dnia 3 marca 1857 roku (akt ƛmierci nr 20/1857).

  3. Giermak Gabriel urodziƂ się okoƂo 1806 roku w Borkowicach. ByƂ synem Jacentego Giermaka i Barbary z Pyzarów. W 1827 roku sƂuĆŒyƂ jako parobek u gospodarza w Borkowicach. 22 stycznia 1827 roku poƛlubiƂ pannę Mariannę Siudek z Borkowic, córkę Ɓukasza (akt ƛlubu nr 1/1827). MaĆ‚ĆŒonkowie Giermak mieli syna MichaƂa (1828-1867), córkę Ewę (1829-?) i syna Józefa (1831-1846). W 1830 roku Gabriel Giermak zostaƂ wzięty do wojska. Z powstania nie powróciƂ. Dalsze jego losy pozostają nieznane. W 1838 roku Gabriela Giermaka za poƛrednictwem Gazety Rządowej Królestwa Polskiego próbowaƂa odnaleĆșć jego ĆŒona.

  4. Granecki Franciszek urodziƂ się w 1805 roku w Janowie, w parafii Przysucha. ByƂ synem Szymona Graneckiego i Marianny z WesoƂowskich. W 1828 roku Franciszek Granecki byƂ czeladnikiem kowalskim i mieszkaƂ w rodzinnym Janowie. 12 lutego 1828 roku poƛlubiƂ pannę Katarzynę Bielecką z WymysƂowa, córkę Jana. MaĆ‚ĆŒonkowie Graneccy po ƛlubie zamieszkali w Krasnej Górze, gdzie Franciszek pracowaƂ jako gwoĆșdziarz. 16 listopada 1829 roku w Krasnej Górze urodziƂ się ich syn Jędrzej. W czasie Powstania Listopadowego Franciszek Granecki zostaƂ wzięty do wojska. Jego dalsze losy są nieznane. Kiedy syn Franciszka – MichaƂ (ur. 1831) ĆŒeniƂ się w 1851 roku, w akcie ƛlubu zapisano, ĆŒe jego rodzice wówczas juĆŒ nie ĆŒyli.

  5. Grygiel MikoƂaj urodziƂ się w 1786 lub 1787 roku w Borkowicach. ByƂ synem Józefa i MaƂgorzaty Gryglów. Przed 1815 rokiem poƛlubiƂ Marcjannę Sikorę. Mieli oni oƛmioro dzieci: Katarzynę (1815 -?), Mariannę (1817-?), Urszulę (1818 – 1854), Mariannę (1821-?), Franciszka (1823-1826), Franciszkę (1826-?), Agnieszkę (1828-?) i Anastazję (1831-1832). W czasie Powstania Listopadowego MikoƂaj Grygiel jako jeden z pierwszych mieszkaƄców parafii Borkowice, zostaƂ wzięty do wojska. Po powrocie z wojny osiedliƂ się w Radestowie, gdzie zmarƂ dnia 30 maja 1839 roku (akt ƛmierci nr 40/1839).

  6. KaroliƄski Tomasz urodziƂ się w marcu 1788 roku w Przysusze (ochrzczony 6 marca 1788). Syn WawrzyƄca KaroliƄskiego – mieszczanina z Przysuchy i Katarzyny z GoƂębiowskich. Uczestnik Wojen NapoleoƄskich. W 1812 roku byƂ ĆŒoƂnierzem Drugiej Kompani Czwartego PuƂku Piechoty Księstwa Warszawskiego i wziąƂ udziaƂ w wyprawie wojsk napoleoƄskich na Moskwę. W dniach 16-18 sierpnia 1812 roku Tomasz KaroliƄski uczestniczyƂ w szturmie SmoleƄska.
    W księdze allegat koƛcioƂa w Borkowicach za rok 1815 znajduje się niezwykle ciekawy dokument dotyczący jednego z ĆŒoƂnierzy polskich walczących pod SmoleƄskiem. Jest to akt wiadomoƛci publicznej spisany 12 lipca 1815 roku w Sądzie Pokoju Powiatu SzydƂowieckiego, zaƛ jego treƛć brzmi następująco:
    Przed Nami Sędzią Pokoju Powiatu SzydƂowieckiego w Departamencie Radomskim stawiƂa się Anastazja z Plaskotów Piętoska mieszkająca w Borkowicach           i oƛwiadczyƂa ĆŒe chcąc wejƛć w ƛluby maĆ‚ĆŒeƄskie powtórne, a nie mogąc mieć metryki zejƛcia mÄ™ĆŒa pierwszego Jana Piętoskiego Ć»oƂnierza zabitego pod SmoleƄskiem, przedstawia stosownie do prawa czterech ƛwiadków wiary godnych wiadomych o ƛmierci Jana Piętoskiego jej mÄ™ĆŒa o których wysƂuchanie jako        i wydanie jej aktu wiadomoƛci publiczney dopraszają się. Przychylając się zatem do tego ĆŒÄ…dania przypuƛciliƛmy przedstawionych ƛwiadków, którzy zeznali jak następnie pierwszy Tomasz KaroliƄski rodem z Przysuchy lat mający dwadzieƛcia osiem ĆŒoƂnierz w puƂku czwartym w kompanii dawniej drugiej a teraz czwartej wojska polskiego nic nie krewny ani powinowaty ten wykonawszy przysięgę ĆŒe prawdę powie zeznaƂ jako znaƂ Jana Piętoskiego Ć»oƂnierza, który byƂ w jednym        z nim puƂku i kompanii, ten miaƂ być jak powiadaƂ z NiekƂania a miaƂ mieć ĆŒonę w Borkowicach, tego dobrze znaƂ i miaƂ z nim przyjaĆșƄ, a gdy poszli na Woynę Rossyjską, przy dobywaniu SmoleƄska w pierwszym zaraz dniu zginąƂ od kuli karabinowey, wiem to dobrze poniewaĆŒ staƂem w szeregu koƂo niego, i widziaƂem ĆŒe w czasie szturmu w bramie jedney trafiony od kuli karabinowey polegƂ na placu, co wiem dobrze poniewaĆŒ to na wƂasne oczy widziaƂem. Daley stawiwszy się Daniel Woyciechowski dawniej w Borkowicach a teraz w SzydƂowcu mieszkający, lat 54 mający, Jędrzej Steczkowski mieszkający w ƚwierczku lat 30 mający           i Jakub SykuƂa lat 45 mający gospodarz rolnik w Borkowicach zamieszkaƂy wszyscy nic nie krewni ani powinowaci ci wykonawszy przysięgę ĆŒe prawdę powiedzą oƛwiadczyli jednozgodnie iĆŒ znali dobrze Jana Piętoskiegoile w NiekƂaniu w jednym paƄstwie z Borkowicami zamieszkaƂego, który wzięty byƂ do woyska polskiego  i zginąƂ pod SmoleƄskiem o czym w tym sposobie wiedzą iĆŒ na proƛbę Anastazji z Pluszkowiczów Piętoskiej pozostaƂey wdowy przepytywali się o jej mÄ™ĆŒu Janie Piętoskim u ĆŒoƂnierzy woyska polskiego a wƂaƛciwie będących w puƂku czwartym w którym takĆŒe Jan Piętoski zostawaƂ od tych jednozgodnie sƂyszeli ĆŒe Jan Piętoski powiadający się być z NiekƂania i mający mieć ĆŒonę w Borkowicach zginąƂ w czasie szturmu pod SmoleƄskiem…[7].
    Po nieudanej wyprawie na Moskwę ĆŒoƂnierze 4 PuƂku Piechoty brali udziaƂ w kampanii saskiej 1813 roku walcząc m.in. w Bitwie Narodów pod Lipskiem. W czerwcu 1814 roku miejscem koncentracji 4 PuƂku Piechoty byƂ Radom. W lipcu 1815 roku Tomasz KaroliƄski byƂ ĆŒoƂnierzem 4 Kompanii 4 PuƂku Piechoty i zapewne dzięki bliskoƛci miejsca stacjonowania swej jednostki, na proƛbę wdowy Piętoskiej, mógƂ wziąć udziaƂ w ustaleniu losów swego towarzysza Jana Piętoskiego, przed Sądem Pokoju Powiatu SzydƂowieckiego. W 1821 roku Tomasz KaroliƄski mieszkaƂ w Borkowicach i pozostawaƂ w sƂuĆŒbie u miejscowego karczmarza Grzegorza Ɓętkowskiego. Tam poznaƂ swą przyszƂą ĆŒonę Teresę Skalską, pannę urodzoną w Woli Korzeniowej w parafii SzydƂowiec, która takĆŒe sƂuĆŒyƂa w karczmie                w Borkowicach. ƚlub odbyƂ się 22 maja 1821 roku[8]. 2 miesiące póĆșniej przyszƂa na ƛwiat ich córka Marianna (ur. 30 lipca 1821). MaĆ‚ĆŒonkowie KaroliƄscy mieszkali wówczas w Borkowicach w domu pod nr 10. Kolejne dzieci Tomasza i Teresy KaroliƄskich to: syn Józef (1824-?), córka Marianna (1825-1828), córka Franciszka (1829-?) i syn Antoni (1831-1832). W 1831 roku Tomasz KaroliƄski zostaƂ wzięty do wojska i wziąƂ udziaƂ w Powstaniu Listopadowym. Po jego upadku powróciƂ w rodzinne strony i zamieszkaƂ w Radestowie, gdzie byƂ sƂuĆŒÄ…cym u miejscowego karczmarza Norberta ƚwierczyƄskiego[9]. Tomasz KaroliƄski zmarƂ       w Radestowie 26 lipca 1834 roku (akt ƛmierci nr 44/1834).

  7. Krzewski Jakub urodziƂ się okoƂo 1806 roku we wsi Skrobów, parafia Kamionka koƂo Lubartowa, w szlacheckiej rodzinie StanisƂawa Krzewskiego i jego maĆ‚ĆŒonki Barbary z MuszyƄskich. Przed 1831 rokiem trafiƂ do majątku Bryzgów w parafii Borkowice. Nie wiadomo jaką funkcję sprawowaƂ, jednak w czasie jego krótkiego pobytu w Bryzgowie dokumenty odnotowaƂy fakt narodzin jego syna Józefa Antoniego. Wiktoria z Olszewskich podana w akcie chrztu jako matka dziecka,             w rzeczywistoƛci byƂa narzeczoną Jakuba Krzewskiego, który w tym czasie zostaƂ wzięty do wojsk powstaƄczych 1831 roku. Dalsze ĆŒycie rodziny Krzewskich związane jest z miejscowoƛcią Radzanów koƂo BiaƂobrzegów Radomskich. 29 lipca 1832 roku miaƂ tam miejsce oficjalny ƛlub Jakuba i Wiktorii[10]. Mieli oni liczne potomstwo urodzone w Radzanowie: syna Aleksandra Konstantego (1833-1867), córkę Paulinę (1835-1872), córkę Konstancję (1837-1842), córkę Zofię (1839-?), córkę Feliksę (1841-?), córkę Mariannę (ur. i zm. 1843), syna StanisƂawa (1844-?), syna WƂadysƂawa (1848-1896), córkę Mariannę (1849-1851), syna Walentego (1851-?) i syna Henryka (1855-1875). W dokumentach metrykalnych Jakub Krzewski widnieje jako majster kunsztu stolarskiego (1833-1851), dzierĆŒawca Plebanii Radzanowa (1855), rządca ekonomiczny w Radzanowie (1862[11]), rządca (1866[12]). Jakub Krzewski zmarƂ w Radzanowie dnia 12 sierpnia 1894 roku, w wieku 88 lat[13].

  8. Litwinkiewicz Franciszek urodziƂ się okoƂo 1805 roku. Nie wiadomo skąd pochodziƂ i jak nazywali się jego rodzice. Jego ĆŒoną byƂa Marianna ze SzczepaƄskich, którą poƛlubiƂ przed 1831 rokiem. W 1831 roku wraz z ĆŒoną mieszkaƂ w Politowie, gdzie sprawowaƂ funkcję ekonoma. W czasie Powstania Listopadowego zostaƂ on wzięty do Wojska Polskiego. W tym czasie urodziƂ się jego syn StanisƂaw. Franciszek Litwinkiewicz najprawdopodobniej przeĆŒyƂ dziaƂania wojenne. W poƂowie 1833 roku urodziƂa się jego córka Weronika, której akt ƛmierci nr 55/1834 moĆŒna odnaleĆșć w dokumentach parafii Borkowice. ZmarƂa ona w JabƂonicy mając 5 kwartaƂów dnia 8 sierpnia 1834 roku. Data ƛmierci Franciszka Litwinkiewicza nie jest znana.

  9. SykuƂa Augustyn urodziƂ się 28 sierpnia 1802 roku w Borkowicach. ByƂ synem rolnika Jakuba SykuƂy i MaƂgorzaty z Wójcików. 26 stycznia 1824 roku poƛlubiƂ on Cecylię Zawadzką, pannę z Borkowic, córkę Piotra i Marianny (akt ƛlubu nr 3/1824). Rodzina SykuƂów mieszkaƂa w Borkowicach. Tam urodziƂo się 6-ro ich dzieci: syn Kazimierz (1825-1891), syn Antoni (1828-1831), syn Jan (1831-1834), córka Zofia (1834[14]- 2 V 1912), syn Jan (1837[15]-1839), syn MichaƂ (1841-1842). Augustyn SykuƂa byƂ uczestnikiem Powstania Listopadowego. ZostaƂ wzięty do wojska juĆŒ w początkowej fazie wojny. MoĆŒe o tym ƛwiadczyć brak obecnoƛci Augustyna przy spisaniu aktu ƛmierci jego syna Antoniego, który zmarƂ 7 kwietnia 1831[16]. Po powstaniu powróciƂ do Borkowic, gdzie zajmowaƂ się rolnictwem (wymieniany w dokumentach jako pastuch, wyrobnik, rolnik). Augustyn SykuƂa zostaƂ wdowcem 1 lutego 1844 roku. Tego dnia zmarƂa jego ĆŒona Cecylia. JuĆŒ 18 dni po ƛmierci swej ĆŒony Augustyn SykuƂa oĆŒeniƂ się po raz drugi. Jego ĆŒoną zostaƂa wdowa ze Zdonkowa, Katarzyna z Gębskich, WoĆșniakowa. Mieli oni syna Franciszka (ur. 1845) i syna Józefa (1847-1848). Augustyn SykuƂa zmarƂ w Borkowicach dnia 18 grudnia 1848 roku (akt ƛmierci nr 188/1848).

  10. ƚlęzakiewicz Jakub urodzony 16 lipca 1808 roku w Janikowie w parafii SkrzyƄsko. ByƂ synem Kazimierza – woĆșnicy z Janikowa i Katarzyny z Huderków. W 1830 roku Jakub ƚlęzakiewicz mieszkaƂ wraz ze swym starszym bratem Józefem w Ruskim Brodzie gdzie zajmowaƂ się wyrobem gwoĆșdzi. Oboje jego rodziców wówczas juĆŒ nie ĆŒyƂo. 15 lutego 1830 roku oĆŒeniƂ się z panną Katarzyną Bielecką z Ruskiego Brodu, córką Franciszka. W 1831 roku Jakub ƚlęzakiewicz zostaƂ wzięty do wojska. BraƂ udziaƂ w Powstaniu Listopadowym. Po powrocie z wojny Jakub ƚlęzakiewicz zapisywany w dokumentach równieĆŒ pod nazwiskiem ƚlęzak mieszkaƂ wraz z ĆŒoną w Ruskim Brodzie ich dzieci to: syn Ludwik (1831-1834[17]), syn Antoni (ur. i zm. 1834), córka Marianna (1835-?), syn Józef (1838-po 1915), córka Rozalia (1840[18]-1884). Przed 1843 rokiem rodzina ƚlęzaków przenosi się do WymysƂowa, gdzie Jakub pracuje jako gwoĆșdziarz, zaƛ w 1845 roku jako górnik. Tam przychodzą na ƛwiat kolejne dzieci: córka Julianna (1843-1888) i córka Franciszka (1845[19]- 21 XII 1899 Franciszka w 1865 roku poƛlubiƂa Antoniego Gaszynę – uczestnika powstania 1863, zatem Jakub ƚlęzakiewicz byƂ teƛciem Gaszyny). Jakub ƚlęzak z zawodu gwoĆșdziarz, zmarƂ w WymysƂowie dnia 20 marca 1847 roku (akt ƛmierci nr 30/1847).

  11. ƚlusarczyk Marcin urodziƂ się okoƂo 1784 roku we wsi Wąglów parafia OdrowÄ…ĆŒ. ByƂ synem Mateusza i Apolonii ƚlusarczyków. Przed 1818 rokiem Marcin ƚlusarczyk poƛlubiƂ Franciszkę OsiƄską, córkę Franciszka i Jadwigi OsiƄskich. Od 1818 roku maĆ‚ĆŒonkowie ƚlusarczyk mieszkali w WymysƂowie na terenie parafii Borkowice, zaƛ Marcin byƂ z zawodu górnikiem, zajmowaƂ się wydobyciem rudy ĆŒelaza. ƚlusarczykowie mieli 11 dzieci, wszystkie urodziƂy się w WymysƂowie (dom pod nr 4), zaƛ ich imiona to: Dominik (1818-1873), Marianna (1820-?), Marianna (1823-1906), Petronela (1825-1884), bliĆșnięta: Anastazja (1827-1900) i Katarzyna (ur. i zm. 1827), Franciszka (1829-1830), Domicella (1831-1903), StanisƂaw (1832-1904), Józef (1835-1836), Ɓukasz (1837-?). W 1831 roku Marcin ƚlusarczyk wziąƂ udziaƂ w Powstaniu Listopadowym. Być moĆŒe miaƂ juĆŒ doƛwiadczenie wojskowe z czasów wojen napoleoƄskich. Po zakoƄczeniu powstania powróciƂ do rodzinnego WymysƂowa. Marcin ƚlusarczyk zostaƂ wdowcem 14 kwietnia 1848 roku. ZmarƂa wówczas jego ĆŒona Franciszka. 14 wrzeƛnia 1850 roku Marcin oĆŒeniƂ się powtórnie. Jego ĆŒoną zostaƂa wdowa z Rudna – Marianna z Chylaków Banasikowa. W ostatnich latach swego ĆŒycia Marcin ƚlusarczyk byƂ mieszkaƄcem miejscowoƛci Kawy, gdzie zmarƂ dnia 9 sierpnia 1852 roku (akt ƛmierci nr 58/1852). W niemal wszystkich dokumentach metrykalnych Marcin ƚlusarczyk występuje jako górnik z WymysƂowa.

  12. WeƂpa Józef urodziƂ się okoƂo 1800 roku. PochodziƂ z Ruszkowic. Brak informacji na temat jego rodziców. W dokumentach parafii Borkowice nie ma aktu jego maĆ‚ĆŒeƄstwa. Jego ĆŒona nazywaƂa się Jadwiga MƂynarczyk. W 1831 roku Józef WeƂpa odnotowany zostaƂ jako mieszkaniec Ruszkowic, który zostaƂ wzięty do wojska. ByƂ uczestnikiem Powstania Listopadowego. W latach 30-tych i 40-tych XIX wieku Rodzina WeƂpów mieszkaƂa w Ruszkowicach, gdzie urodziƂy się dzieci   o imionach: Tekla (1831-1832), Jacek (1836-1839), Franciszka (1842-?). W 1845 roku WeƂpowie mieszkali w Zdonkowie, gdzie Józef byƂ sƂuĆŒÄ…cym dworskim. Tam urodziƂa się ich córka Justyna (1845-?). Data ƛmierci Józefa WeƂpy pozostaje nieznana.

  13. ZióƂek vel ZióƂkiewicz Józef urodziƂ się 19 kwietnia 1809 roku w Politowie. ByƂ synem Ɓukasza i Marianny. W 1829 roku pracowaƂ jako parobek u gospodarza          w Wydrzynie. Tam poznaƂ swą przyszƂą ĆŒonę Katarzynę Dąbrowską, córkę Jana. ƚlub odbyƂ się 17 listopada 1829 roku (akt ƛlubu nr 28/1829). MaĆ‚ĆŒonkowie ZióƂkowie mieszkali w Wydrzynie, gdzie urodziƂ się ich syn Jan (1831-?). W tym czasie Józef ZióƂek zostaƂ wzięty do wojska i uczestniczyƂ w Powstaniu Listopadowym. Po zakoƄczeniu dziaƂaƄ wojennych Józef ZióƂek powróciƂ do Wydrzyna. W 1834 roku urodziƂa się jego córka Marianna (zm. w 1835 roku). W 1835 roku ZióƂkowie mieszkali we wsi ZboĆŒenna w parafii Skrzynno, gdzie w 1836 roku urodziƂ się ich syn Antoni. Józef pracowaƂ tam jako fornal przy dworze                 w ZboĆŒennie. Między 1836 a 1839 rokiem Józef ZióƂek wraz ze swoją rodziną przenosi się do parafii Przysucha, zaƛ miejscem jego zamieszkania jest Wieƛ Przysucha (obecnie ul. Wiejska), a w 1844 roku miasto Przysucha. Tam urodziƂy się kolejne dzieci ZióƂków: Agnieszka (1839- zm. w Janikowie w 1852 r.), Justyna (1841-1846), Walenty (1844-?) i Roman (1846-?), zaƛ Józef pracuje jako parobek przy browarze (1839), zaƛ póĆșniej fornal (1841). W 1846 roku rodzinę Józefa ZióƂka dosięga wielka tragedia. Jednego dnia (22 grudnia 1846) w odstępie godziny zmarƂy jego córka Justyna licząca 5 lat oraz ĆŒona Katarzyna. Prawdopodobną przyczyną ƛmierci byƂa epidemia jednej z chorób zakaĆșnych, bowiem cztery dni póĆșniej (26 grudnia 1846) zmarƂ 12 – letni syn Józefa –Antoni ZióƂek. 14 stycznia 1849 roku Józef ZióƂek oĆŒeniƂ się po raz drugi. Jego ĆŒoną zostaƂa panna Ɓucja Tomczyk, córka Franciszka, urodzona w Sokolnikach Mokrych, zamieszkaƂa            w Przysusze. Ich dzieci urodzone w Przysusze to: Andrzej (1849-1850), Antoni (1851-?) i Marianna (1854-?). Kiedy 26 sierpnia 1854 roku urodziƂa się najmƂodsza córka – Marianna, Józef ZióƂek juĆŒ nie ĆŒyƂ co odnotowano w akcie urodzenia nr 76/1854. W dokumentach parafii Przysucha brakuje natomiast aktu jego ƛmierci.

Inni bohaterowie Powstania Listopadowego związani z parafią Borkowice:

1. Jakub Piotrowski

Na cmentarzu parafialnym w Borkowicach spoczywa pod kamienną pƂytą Jakub Piotrowski ur. w 1794 roku w miasteczku Szczerców w Kaliskiem. Syn Antoniego          i Agnieszki. Uczestnik Powstania Listopadowego w randze oficera. Brak w ĆșródƂach bliĆŒszych informacji na temat walk z jego udziaƂem. Jego losy po powstaniu przedstawiam w oparciu o dokumenty metrykalne. W 1848 roku Jakub Piotrowski mieszkaƂ w NiekƂaniu Wielkim, gdzie sprawowaƂ funkcję leƛniczego. Jego ĆŒona nazywaƂa się Weronika z domu Ɓubek[20]. W 1855 roku księga zmarƂych parafii NiekƂaƄ odnotowaƂa ƛmierć Zofii Piotrowskiej liczącej lat 66, ĆŒony Jakuba Piotrowskiego, córki Wojciecha i Antoniny Jastrzębskich. OznaczaƂoby to, ĆŒe Zofia byƂa drugą ĆŒoną Piotrowskiego, który po jej ƛmierci objąƂ posadę leƛniczego            w dobrach Borkowice. Jego leƛniczówka znajdowaƂa się w Bryzgowie. 19 maja 1856 roku 62-letni wówczas Jakub Piotrowski oĆŒeniƂ się z o 40 lat mƂodszą panną Beatą Kaps, córką Ludwika i Salomei z Vogtmanów, urodzoną w Badland na ƚląsku, zamieszkaƂą w Bryzgowie. 11 sierpnia 1856 roku urodziƂ się ich syn Ludwik[21].           16 sierpnia 1858 roku przyszedƂ na ƛwiat drugi syn – Stefan. Jakub Piotrowski wystąpiƂ w akcie chrztu Stefana jako podleƛny z Bryzgowa. Stefan Piotrowski przeĆŒyƂ tylko 4 lata, zmarƂ w WymysƂowie 4 czerwca 1862 roku. Jakub Piotrowski sprawowaƂ wówczas funkcję ekonoma w WymysƂowie zamieszkaƂego[22]. Jakub Piotrowski zmarƂ w Zdonkowie dnia 12 maja 1876 roku[23] Pochowany zostaƂ na cmentarzu w Borkowicach. Na jego grobie poƂoĆŒono kamienną pƂytę ufundowaną zapewne przez jego syna Ludwika (1856-1907), wymienianego w dokumentach jako rządcę dóbr Borkowice w latach 1884-1886, zaƛ od 1888 do 1907 roku – magazyniera tychĆŒe dóbr, zamieszkaƂego w Ruszkowicach.

Borkowice – cmentarz parafialny. PƂyta nagrobna Jakuba Piotrowskiego.  Foto: Marek Dumin czerwiec 2019.

2. Franciszek ƻarski

Franciszek Ć»arski herbu StarykoƄ urodziƂ się okoƂo 1793 roku we wsi Kaczanówka w cyrkule Tarnopolskim. ByƂ synem Józefa Ć»arskiego i Barbary                     z Kruszelnickich. Miejscowoƛć, w której przyszedƂ na ƛwiat do 1772 roku leĆŒaƂa w granicach Rzeczypospolitej. W wyniku jej pierwszego rozbioru, okolice Tarnopola weszƂy w skƂad Cesarstwa Austriackiego. Franciszek jako mƂodzieniec rozpoczynający sƂuĆŒbę wojskową nie chciaƂ walczyć w armii austriackiej. WybraƂ armię Napoleona, w której dosƂuĆŒyƂ się stopnia porucznika. W 1827 roku Franciszek Ć»arski byƂ oficerem PuƂku Strzelców Pieszych Jego Cesarsko Królewskiej Moƛci numeru pierwszego w stopniu kapitana – kwatermistrza[24]. Sztab tej jednostki znajdowaƂ się w mieƛcie Sochaczew. PowyĆŒsze informacje znajdują potwierdzenie w treƛci aktu maĆ‚ĆŒeƄstwa Franciszka Ć»arskiego z Antoniną Szamota, 19-letnią panną, córką WielmoĆŒnych Hipolita i Pelagii, posesorów dzierĆŒawnych wsi Domaniewice w parafii Ɓęgonice. Akt ƛlubu nr 7/1828 warto zacytować, gdyĆŒ dostarcza on wiele ciekawych szczegóƂów z ĆŒycia naszego bohatera:

DziaƂo się we wsi Ɓęgonice Dnia Jedynastego Maja Tysiąc Osiemset Dwudziestego Ósmego Roku o godzinie Drugiej po PoƂudniu. Wiadomo Czynimy, ĆŒe         w Przytomnoƛci ƚwiadków WielmoĆŒnych Feliksa Bykowskiego Szambelana Dziedziców Dóbr Rutki Pięćdziesiąt osiem lat mającego tamĆŒe zamieszkaƂego        i Antoniego Dąbrowskiego lat Pięćdziesiąt liczącego, byƂego Kapitana Wojsk Polskich na teraz w Domaniewicach zamieszkaƂego na Dniu Dzisiejszym zawarte zostaƂo MaĆ‚ĆŒeƄstwo, które Religijnie ma się odbyć w dniu piętnastym Maja roku bieĆŒÄ…cego w Mieƛcie Częstochowie w Klasztorze XiÄ™ĆŒy Paulinów na Jasnej górze a to na mocy upowaĆŒnienia Administratora Archidiecezji Warszawskiej z Dnia Piątego Maja roku bieĆŒÄ…cego numero Czterysta Dwadzieƛcia Cztery, między WielmoĆŒnem Franciszkiem Ć»arskim Kawalerem Kapitanem PuƂku Strzelców Pieszych Jego Cesarsko Królewskiej Moƛci Numeru Pierwszego na teraz w Mieƛcie Sochaczewie zamieszkaƂym urodzonym we Wsi Kaczanówce w Cyrkule Tarnopolskim z Józefa i Barbary z Kruszelnickich maĆ‚ĆŒonków Ć»arskich juĆŒ nie ĆŒyjących lat Trzydzieƛci Pięć mającym, a Antoniną Szamota Panną córką WielmoĆŒnych Hipolita i Pelagii z KosiƄskich maĆ‚ĆŒonków Szamotów we Wsi Domaniewicach w Obwodzie Rawskim w Województwie mazowieckim zamieszkaƂych lat Dziewiętnaƛcie liczącą. W Mieƛcie Krakowie Urodzoną i przy rodzicach zostającą. MaĆ‚ĆŒeƄstwo to poprzedziƂa jedna zapowiedĆș w dniu Jedenastym maja roku bieĆŒÄ…cego w Parafiach w Mieƛcie Sochaczewie przez Kapelana PuƂkowego Puchalskiego i w Ɓęgonicach przez Proboszcza miejscowego, od dwóch zaƛ Zapowiedzi nastąpiƂa Dyspensa od Jaƛnie WielmoĆŒnego Administratora Archidiecezji Warszawskiej, jako teĆŒ zezwolenie ustne obecnych Aktowi MaĆ‚ĆŒeƄstwa Rodziców Nowozaƛlubionej, ze strony zaƛ Kapitana Franciszka Ć»arskiego zezwolenie przez Komisję Rządową Wojny na dniu pierwszym Maja roku bieĆŒÄ…cego Urzędownie byƂo oƛwiadczone. Tamowanie MaĆ‚ĆŒeƄstwa niezaszƂo. MaĆ‚ĆŒonkowie nowi Oƛwiadczają iĆŒ zawarli Umowę Przedƛlubną w Dniu Dziesiątym Kwietnia roku bieĆŒÄ…cego przed Bonifacym Grabowskim Reyentem Kancelarii Ziemskiej Powiatu Rawskiego. Akt ten zawarty zostaƂ we wsi Domaniewicach. Akt ten stawającym i ƛwiadkom przeczytany    i przez nas wraz ze wszystkimi osobami interesowanymi podpisany zostaƂ. Xiądz Andrzey Mystkowski Proboszcz Ɓęgonic

Podpisy pod aktem ƛlubu Franciszka Ć»arskiego i Antoniny z Szamotów.

23 marca 1829 roku w Domaniewicach urodziƂ się Józef Kornelli Franciszek Ć»arski – najstarszy syn Franciszka i Antoniny. W akcie chrztu nr 11/1829 parafia Ɓęgonice, spisanym w dniu chrztu – 31 marca 1829 r., Franciszek Ć»arski ponownie wystąpiƂ jako Kapitan PuƂku pierwszego Strzelców pieszych. Jako ƛwiadek w akcie chrztu pojawiƂ się Hipolit Szamota – possesor dzierĆŒawny Domaniewic, teƛć Franciszka. Chrzestnymi zostali StanisƂaw Szamota i Leokadia Szamocianka – siostra Antoniny.

21 lutego 1831 roku w Domaniewicach urodziƂa się Eleonora Antonina Zofia – córka Franciszka. Chrzest odbyƂ się dzieƄ póĆșniej w koƛciele           w Ɓęgonicach. Franciszek Ć»arski uczestniczyƂ w uroczystoƛci i byƂ obecny przy spisaniu aktu chrztu swej córki. TrwaƂa juĆŒ wówczas wojna polsko-rosyjska, zaƛ Franciszek zostaƂ zapisany jako Kapitan Wojsk Polskich PuƂku I Strzelców pieszych. Chrzestną nowonarodzonej byƂa Zofia Burakowska – ĆŒona Fabiana Burakowskiego, Majora 6 PuƂku Piechoty Liniowej, Odznaczonego Legią Honorową[25], mieszkająca                         w Podskarbicach koƂo Rawy Mazowieckiej.

image14.png

Akt nr 10/1831 dotyczący chrztu Eleonory Ć»arskiej spisany 22 lutego 1831 roku w Ɓęgonicach.

W trakcie dziaƂaƄ wojennych Franciszek Ć»arski zostaƂ awansowany do stopnia majora[26] i przeniesiony do 6 puƂku piechoty liniowej.
Za wykazaną w trakcie walk odwagę i męstwo zostaƂ odznaczony dnia 25 maja 1831 roku ZƂotym KrzyĆŒem Virtutti Militari[27].

Obsada 6 puƂku piechoty liniowej zamieszczona w Księdze Pamiątkowej wydanej z okazji 50 rocznicy Powstania Listopadowego. 
Wƛród majorów wymieniono Franciszka Ć»arskiego i Fabiana Borakowskiego.

Nr 1222 Franciszek Ć»arski wƛród odznaczonych ZƂotym KrzyĆŒem Virtutti Militari.

Po zakoƄczeniu walk Franciszek Ć»arski powróciƂ w rawskie i objąƂ w dzierĆŒawę dobra Brzostowiec z przylegƂoƛciami, poƂoĆŒone w parafii MichaƂowice koƂo Nowego Miasta nad Pilicą. Tam 22 lutego 1833 roku przyszƂa na ƛwiat jego córka Józefa Pelagia Romana ochrzczona 3 marca (akt chrztu nr 8/1833 parafia MichaƂowice). Ojcem chrzestnym dziecka byƂ Fabian Burakowski Possesor dóbr Podskarbice koƂo Rawy Mazowieckiej. Oznacza to, ĆŒe byƂych oficerów 6 puƂku piechoty liniowej ƂączyƂa silna przyjaĆșƄ. ƚwiadkiem występującym w akcie chrztu byƂ Józef Szamota – posesor dóbr Zaborowa, być moĆŒe szwagier Franciszka.

Dwa miesiące póĆșniej – 25 kwietnia 1833 roku Franciszek Ć»arski kupiƂ od Jana Kochanowskiego dobra Ninków w parafii Borkowice[28]. Majątkiem tym wƂadaƂ aĆŒ do swej ƛmierci w 1866 roku. Nowy wƂaƛciciel znacznie przyczyniƂ się do rozwoju przemysƂu ĆŒelaznego w Ninkowie. Szybko zorientowaƂ się, ĆŒe w jego posiadaniu znajduje się kompleks leƛny, poƂoĆŒony po prawej stronie drogi prowadzącej z Ninkowa do Woli Kuraszowej, a w nim bogate zƂoĆŒa rudy ĆŒelaznej. OkoƂo 1840 roku na tym terenie powstaƂy pierwsze kopalnie. Do pracy zaczęƂy z caƂej okolicy ƛciągać rzesze robotników, których dziedzic Ć»arski osadzaƂ w swych dobrach. Do dziƛ na jedną z ulic Ninkowa mówi się „w górnikach”[29]. Pierwsi górnicy, których nazwiska odnotowaƂy księgi parafialne z Borkowic to: Leopold LeszczyƄski (odnotowany 12 lutego 1840, przybyƂ               z sąsiedniego Psowa – Wandowa), Mateusz Kowalski (17 listopada 1840), Maciej DzięcioƂ (7 wrzeƛnia 1841) i PaweƂ DzięcioƂ (26 grudnia 1841) obaj przybyli z Krasnej koƂo Stąporkowa, Józef Pacholczyk (8 marca 1842, przybyƂ wraz z rodziną ze wsi Brzezinki w parafii Gielniów,

3x pradziadek autora niniejszej pracy – Marka Dumina. Józef Pacholczyk miaƂ dziewięcioro dzieci, w tym siedmiu synów, zaƛ niektórzy jego potomkowie do dziƛ mieszkają w Ninkowie i okolicy), Jakub Murawski (18 wrzeƛnia 1842), Franciszek Gawin (8 listopada 1842), Antoni Adamczyk (8 luty 1843), Sebastian Steczkowski (22 luty 1843 przybyƂ z Parczowa), Wojciech Szczeƛniak (30 lipca 1843). W tych wƂaƛnie latach Franciszek Ć»arski uruchomiƂ w Ninkowie zakƂad wielkopiecowy, który sƂuĆŒyƂ do wytopu ĆŒelaza z rudy wydobywanej przez górników i zapewniaƂ dziedzicowi dochody.

​

W Ninkowie przyszƂo na ƛwiat kolejnych pięcioro dzieci Franciszka i Antoniny Ć»arskich:
– syn Kazimierz Konstanty Walenty (ur. 18 lutego 1835, akt chrztu nr 123/1835)
– córka Helena Aleksandra Paschazja (ur. 22 luty 1838, akt chrztu nr 97/1838)
– córka Zofia Franciszka Pelagia (ur. 9 marca 1840, akt chrztu nr 129/1840)
– syn Napoleon Franciszek MikoƂaj pierwszy z bliĆșniąt (ur. 5 grudnia 1842, akt chrztu nr 5/1843)
– córka Maria Leokadia Barbara druga z bliĆșniąt (ur. 5 grudnia 1842, akt chrztu nr 6/1843)

Spoƛród oƛmiorga dzieci dziedzica Ć»arskiego, dwie córki zmarƂy w wieku dziecięcym:
– Józefa urodzona w Brzustowcu w 1833 roku zmarƂa 30 paĆșdziernika 1836 roku w wieku 3 lat (akt ƛmierci nr 89/1836).

image17.png

Akt chrztu Napoleona Ć»arskiego, który zginąƂ w potyczce pod Mechlinem dnia 30 czerwca 1863 roku.

Tragiczny los spotkaƂ mƂodszego z synów Ć»arskich – Napoleona, który w czasie Powstania Styczniowego, jako 20-letni mƂodzieniec wstąpiƂ do oddziaƂu ĆŒandarmerii narodowej konnej, dowodzonej przez Kazimierza Wiƛniewskiego. OdbyƂo się to za aprobatą jego ojca Franciszka, który jako weteran wojen napoleoƄskich i Powstania Listopadowego oraz gorący patriota, byƂ zbyt zaawansowany wiekowo, by czynnie wziąć udziaƂ w walce. WspieraƂ za to powstaƄców dostarczając ĆŒywnoƛć i furaĆŒ dla koni. 30 czerwca 1863 roku oddziaƂ Wiƛniewskiego odpoczywaƂ w okolicach wsi Mechlin koƂo Gielniowa. Tam znaleĆșli go kozacy dowodzeni przez Assijewa, doprowadzeni na miejsce przez zdrajcę. Zaskoczeni powstaƄcy bronili się dzielnie, jednak ostatecznie ponieƛli klęskę. ZginęƂo siedmiu z nich, w tym Napoleon Ć»arski. Leƛna mogiƂa skrywaƂa jego szczątki aĆŒ do 1928 roku, kiedy prochy zabitych przeniesiono na cmentarz w Smogorzowie.

Franciszek Ć»arski zmarƂ w Ninkowie dnia 23 kwietnia 1866 roku w wieku 73 lat. Akt ƛmierci nr 45/1866 spisany zostaƂ w dniu pogrzebu – 25 kwietnia. ZmarƂy pozostawiƂ czworo dzieci: Kazimierza, Eleonorę, Zofię i Marię.

MÄ™ĆŒem jednej z córek Franciszka – Zofii Ć»arskiej zostaƂ w 1865 roku ziemianin ze SƂabuszewic koƂo Opatowa – Jan Górski. Ich córką byƂa Jadwiga urodzona w 1866 roku, która zmarƂa w wieku 2 lat dnia 26 grudnia 1868 roku. SpoczęƂa ona na cmentarzu w Borkowicach obok swego dziadka Franciszka. Na tym miejscu znajduje się dziƛ okazaƂy, ĆŒeliwny krzyĆŒ na postumencie. Inskrypcja brzmi następująco:

DOM
ƚp
FRANCISZEK ƻARSKI
PUƁKOWNIK B. WOJSK
POLSKICH DZIEDZIC DÓBR
NINKÓW PRZEĆ»YWSZY
LAT 75 ZMARƁ 23 KWIETNIA
R. 1866
POKÓJ JEGO DUSZY
ƚP JADWIGA GÓRSKA
ƻYƁA LAT 2 ZMARƁA
D 26 GRUDNIA R 1868

image18.png
image19.png

Cmentarz parafialny w Borkowicach. Pomnik Franciszka Ć»arskiego i jego wnuczki Jadwigi Górskiej. Foto Marek Dumin, czerwiec 2019.
 

3. Leopold KietliƄski

Leopold KietliƄski urodziƂ się w Politowie w roku 1803. ByƂ synem Aleksandra KietliƄskiego i Salomei ze Szwejkowskich, dziedziców poƂowy Politowa. KietliƄscy mieli pięcioro dzieci: synów Ludwika i Leopolda oraz trzy córki – Aleksandrę, ElĆŒbietę i Mariannę, Ojciec Leopolda zmarƂ bardzo wczeƛnie (1811 r.). Leopold jako najmƂodszy z rodzeƄstwa wybraƂ karierę wojskową. W 1830 roku sƂuĆŒyƂ w 8 PuƂku Piechoty Liniowej 

w stopniu porucznika. W momencie wybuchu powstania byƂ w Warszawie i uczestniczyƂ w wydarzeniach Nocy Listopadowej[30]. W trakcie wojny polsko-rosyjskiej jego puƂk braƂ udziaƂ w bitwach pod Wawrem, Grochowem, Dębem Wielkiem, Iganiami i OstroƂęką.. Leopold KietliƄski walczyƂ

w obronie Warszawy (6-7 wrzeƛnia 1831) i 15 wrzeƛnia 1831 roku zostaƂ odznaczony ZƂotym KrzyĆŒem Virtutti Militari za męstwo okazane

w boju[31]. Po upadku stolicy wycofaƂ się wraz z 20-tysięcznym oddziaƂem pod dowództwem generaƂa Macieja RybiƄskiego w pƂockie, a następnie pod granicę pruską, którą wojska polskie przekroczyƂy dnia 5 paĆșdziernika 1831 roku. Leopold KietliƄski udaƂ się na emigrację do Prus i Francji. ByƂ czƂonkiem Towarzystwa Demokratycznego Polskiego. Do Królestwa Polskiego nigdy nie powróciƂ, gdyĆŒ wƂadze carskie skazaƂy go na wyrok ƛmierci przez powieszenie. Jego majątek, który obejmowaƂ 1/5 dóbr Politów litera A zostaƂ skonfiskowany przez paƄstwo i odkupiony przez KietliƄskich dopiero w 1855 roku za 9 tys. rubli srebrnych[32]. Leopold KietliƄski zmarƂ 15 maja 1874 roku we wsi Wronczyn w Księstwie PoznaƄskim[33].

image20.png

Leopold KietliƄski wƛród odznaczonych ZƂotym KrzyĆŒem Virtutti Militari. Wycinek z księgi pamiątkowej wydanej w 50-tą rocznicę Powstania Listopadowego.

Na cmentarzu parafialnym w Borkowicach zachowaƂa się pƂyta nagrobna Salomei ze Szweykowskich KietliƄskiej, zmarƂej w Politowie dnia 6 wrzeƛnia 1841 roku. ByƂa to matka Leopolda KietliƄskiego. PƂyta znajduje się na lewo od gƂównego wejƛcia, po drugiej stronie alejki bocznej, naprzeciw grobu ks. Wiƛniewskiego. Jest to najstarszy, zachowany nagrobek na cmentarzu w Borkowicach. Obecnie jest on maƂo widoczny, gdyĆŒ znajduje się pomiędzy dwoma wspóƂczesnymi pomnikami. Kamienna pƂyta ocalaƂa do naszych czasów chyba tylko dlatego, ĆŒe stanowi dobre utwardzenie alejki pomiędzy tymi dwoma grobowcami. NaleĆŒy jednak przemyƛleć co się wydarzy, gdy wƂaƛciciele sąsiednich, częƛciowo lastrykowych katakumb postanowią zmienić pomniki na nowoczeƛniejsze Wówczas moĆŒe dojƛć do sytuacji w której pƂyta zniknie pod obramowaniem z kostki brukowej, lub zostanie usunięta jako niewygodny relikt przeszƂoƛci. Dawniej pƂyta ta znajdowaƂa się nieco bliĆŒej bramy gƂównej, o czym wspomniaƂ w rękopisie dotyczącym historii parafii Borkowice ks. Jan Wiƛniewski[34]. Wobec tego, ĆŒe pƂyta w przeszƂoƛci byƂa juĆŒ przesuwana, rozwaĆŒyƂbym jej przeniesienie w bezpieczne miejsce, gdyĆŒ ten wspaniaƂy zabytek jest jedyną zachowaną pamiątką po rodzinie KietliƄskich z Politowa i jej przedstawicielu – Leopoldzie – Bohaterze Powstania Listopadowego[35].

image21.png

Cmentarz w Borkowicach. PƂyta nagrobna Salomei KietliƄskiej z 1841 roku. Foto Marek Dumin, 24 kwietnia 2017 r.

                                                                                                                                        Marek Dumin 
                         Lipiec 2018 UzupeƂnienia grudzieƄ 2018, luty oraz paĆșdziernik 2020

​

​

Przypisy

​

  1. Księga chrztów parafii Borkowice za 1827 rok. Akt chrztu nr 39/1828 dotyczący chrztu Józefy, córki Walentego Pluty- gajowego z Rutkowa.

  2. Więcej na temat ĆŒycia i dziaƂalnoƛci hrabiego Romana SoƂtyka moĆŒna przeczytać w następującej publikacji: Fidos Robert, Dobra Chlewiska w czasach StanisƂawa i Romana SoƂtyków, [w:] Z dziejów powiatu szydƂowieckiego, sesja II, pod red. Grzegorza Miernika, SzydƂowiec 2010, s. 47-56.

  3. Krzewscy byli dziedzicami Radestowa w XVII wieku. Zobacz: Robert Fidos, Gmina Borkowice. Przewodnik turystyczny, Borkowice 2018, s. 61Czy z tej rodziny wywodziƂ się odnotowany w 1831 roku w Bryzgowie Jakub?

  4. Księga allegat parafii Borkowice za 1815 roku. Akt wiadomoƛci publicznej dotyczący ƛmierci Jana Piętoskiego z Borkowic.

  5. http://ebuw.uw.edu.pl/dlibra/publication/97738?tab=1 dostęp 31 lipca 2018

  6. TamĆŒe. Zapisano, ĆŒe Gabriel Giermak pochodziƂ ze wsi NiekƂaƄ. PomyƂka mogƂa wyniknąć z faktu, ĆŒe zarówno Borkowice jak i NiekƂaƄ naleĆŒaƂy w tym czasie do dóbr MaƂachowskich.

  7. Księga Allegat Parafii Borkowice za 1815 rok. Allegata to inaczej zaƂącznik, czyli dokument potrzebny osobie zawierającej związek maĆ‚ĆŒeƄski do potwierdzenia jej aktualnego stanu cywilnego, wyznania oraz potwierdzający przyjęcie niezbędnych do zawarcia maĆ‚ĆŒeƄstwa sakramentów. Najczęƛciej jest to wyciąg z księgi chrztów, bądĆș potwierdzenie ƛmierci poprzedniego maĆ‚ĆŒonka.

  8. Księga maĆ‚ĆŒeƄstw Parafii Borkowice za 1821 rok. Akt ƛlubu nr 16/1821.

  9. Księga zmarƂych Parafii Borkowice za 1832 rok. Akt ƛmierci nr 99/1832. 7 grudnia 1832 roku zmarƂ w Radestowie Antoni KaroliƄski, syn Tomasza. Jako ƛwiadek w akcie wystąpiƂ karczmarz z Radestowa – 70- letni Norbert ƚwierczyƄski.

  10. Księga ƛlubów parafii Radzanów za 1832 rok. Akt ƛlubu nr 8/1832.

  11. Księga ƛlubów parafii Radzanów za 1862 rok. Akt ƛlubu nr 6/1862. Akt dotyczy maĆ‚ĆŒeƄstwa zawartego pomiędzy Piotrem KozƂowskim, a Feliksą Krzewską, córką Jakuba.

  12. Księga ƛlubów parafii Przybyszew za 1866 rok. Akt ƛlubu nr 1/1866 dotyczący WƂadysƂawa Krzewskiego, syna Jakuba.

  13. Księga zmarƂych parafii Radzanów za 1894 rok. Akt ƛmierci nr 9/1894.

  14. W akcie chrztu nr 71/1834 Augustyn SykuƂa wystąpiƂ jako pastucha z Borkowic.

  15. W akcie chrztu nr 57/1837 Augustyn SykuƂa wystąpiƂ jako sƂuĆŒÄ…cy dworski z Borkowic.

  16. Księga zmarƂych Parafii Borkowice za 1831 rok. Akt ƛmierci nr 29/1831. ƚwiadkiem w akcie chrztu jest ojciec Augustyna i dziadek zmarƂego Antoniego – 70-letni Jakub SykuƂa.

  17. Akt ƛmierci nr 11/1834 zmarƂ wówczas Tomasz syn Jakuba lat 4, najprawdopodobniej chodzi o Ludwika.

  18. Akt chrztu nr 103/1840 Jakub ƚlęzak wymieniony zostaƂ jako Rolnik z Ruskiego Brodu.

  19. Akt chrztu nr 130/1845 Jakub wymieniony zostaƂ jako górnik z WymysƂowa.

  20. Akt ƛmierci nr 152/1848 parafia NiekƂaƄ. 9 sierpnia 1848 roku zmarƂ w NiekƂaniu Wielkim StanisƂaw Piotrowski liczący 2,5 roku syn Jakuba Piotrowskiego, leƛniczego.

  21. Akt chrztu nr 108/1856 parafia Borkowice.

  22. Akt ƛmierci nr 58/1862 parafia Borkowice.

  23. Akt ƛmierci nr 42/1876 parafia Borkowice.

  24. Rocznik Woyskowy Królestwa Polskiego na rok 1827, Warszawa 1827, s. 82.

  25. Rocznik Wojskowy Królestwa Polskiego na rok 1828, s. 71. Wówczas w stopniu kapitana tej jednostki. https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/232065/PDF/NDIGCZAS001063_1828.pdf

  26. Ć»eliwny nagrobek znajdujący się na cmentarzu w Borkowicach zawiera inskrypcję, która tytuƂuje zmarƂego w 1866 roku Franciszka Ć»arskiego jako PuƂkownika byƂych Wojsk Polskich. MoĆŒna zatem przypuszczać, ĆŒe w koƄcowej fazie Postania Listopadowego Franciszek Ć»arski dosƂuĆŒyƂ się stopnia puƂkownika.

  27. Xięga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830; zawierająca spis imienny dowódzców i sztabs-oficerów tudzieĆŒ oficerów, podoficerów i ĆŒoƂnierzy Armii Polskiej w tymĆŒ roku krzyĆŒem wojskowym „Virtuti Militarii” ozdobionych, Lwów 1881, s. 21 i 116.

  28. Ks. WacƂaw Kaszewski, Monografia Historyczna Parafii Borkowice, Borkowice 1972,, cz. II, s. 313. Maszynopis.

  29. Zygmunt Gonciarz, Nasz Ninków jakiego nie znamy 1416-2014, Ninków 2014, s 12.

  30. Biogram Leopolda KietliƄskiego znajduje się w publikacji pt: MieszkaƄcy Gminy Borkowice w walce o Wolną i NiepodlegƂą Polskę, praca pod red. Roberta Fidosa, Borkowice 2018, s. 6.

  31. Xięga Pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830; zawierająca spis imienny dowódzców i sztabs-oficerów tudzieĆŒ oficerów, podoficerów i ĆŒoƂnierzy Armii Polskiej w tymĆŒ roku krzyĆŒem wojskowym „Virtuti Militarii” ozdobionych, Lwów 1881, s. 148.

  32. Ks. WacƂaw Kaszewski, Monografia Historyczna Parafii Borkowice, Borkowice 1972, cz. III, s. 17-18. Maszynopis.

  33. TamĆŒe.

  34. Ks. Jan Wiƛniewski, Historia Parafii Borkowice, rękopis znajdujący się w Archiwum Diecezjalnym w Sandomierzu.

  35. Jeszcze w 2016 roku na cmentarzu w Borkowicach znajdowaƂo się więcej pƂyt nagrobnych rodziny KietliƄskich. U stóp ĆŒeliwnego pomnika Franciszka Ć»arskiego leĆŒaƂy 3 pƂyty przedstawicieli rodziny KietliƄskich z Radestowa. Najstarsza z nich poƂoĆŒona na miejscu pochówku Marianny ze Zdziechowskich KietliƄskiej pochodziƂa z 1859 roku. PozostaƂe dwie pƂyty naleĆŒaƂy do dziedzica dóbr Radestów Edmunda KietliƄskiego i jego zmarƂej w 1873 roku ĆŒony Domicelli. PƂyty zniknęƂy jesienią 2016 roku w niewyjaƛnionych okolicznoƛciach. Pusty plac zostaƂ natychmiast zagospodarowany. Czy pƂyty kiedyƛ się odnajdą?

bottom of page